Pod tajemniczo brzmiącą nazwą propolis kryje się kolejny skarb wytwarzany przez pszczoły, a mianowicie kit pszczeli. Ze względu na swoje pochodzenie oraz właściwości bardzo szybko zyskał uznanie ludzi starożytnych i znalazł odpowiednie, szerokie zastosowanie w codziennym życiu człowieka. Od tego czasu aż do dzisiaj produkty przygotowywane na jego bazie można znaleźć w większości apteczek na całym świecie. Warto więc bliżej przyjrzeć się mu bliżej, poznać jego zalety i przekonać się, że dobrze mieć go zawsze pod ręką.

Czym jest propolis?

Kit pszczeli ma bardzo charakterystyczną konsystencję – to gęsta i lepka substancja, służąca owadom do uszczelniania ula, wzmocnienia jego konstrukcji i wyściełania wnętrza. Kit zabezpiecza przed namnażaniem się drobnoustrojów, a wszystko dzięki niepowtarzalnej mieszance pszczelej śliny i jej enzymów z różnorodnymi żywicami. Te ostatnie zbierane są z drzew, ale także z łatwiej dostępnych miejsc, jak pąki kwiatów i liści czy łodygi. Źródłem pochodzenia żywicy potrzebnej do wytwarzania propolisu pszczelego mogą być zarówno drzewa liściaste – olcha, jesion, wierzba, topola, brzoza, dąb i iglaste – na przykład sosna, jodła czy świerk.

Ze względu na zmienny skład, propolis może mieć różną barwę: od żółtozielonej, przez czerwonawą lub pomarańczową aż po brunatną, a nawet czarną. Świeży kit pszczeli ma również bardzo intensywny, charakterystyczny, korzenny zapach. Ta lepka substancja jest wrażliwa na zmiany temperatury i wraz z nimi zmienia swoje fizyczne cechy. W okolicach 15ºC pszczeli kit będzie kruchy i twardy, w temperaturze 36ºC jego struktura znacznie się uplastyczni, a w 70ºC przejdzie do postaci płynnej. Ze względu na swój skład propolis nie rozpuszcza się w wodzie, jest jednak możliwe stworzenie z niego mieszaniny na bazie alkoholu, czyli rozpuszczalnika organicznego.

Potrzebny materiał owady zbierają w optymalnych dla nich warunkach, czyli wiosną i jesienią, kiedy temperatura nadaje żywicy odpowiednią konsystencję, ułatwiającą jej zbieranie. Propolis wytwarzany jest przez pszczoły bezpośrednio w miejscu pozyskania materiału. Do żywicy wpuszczane są wraz ze śliną konkretne enzymy, produkowane przez gruczoły gardzielowe. Taka mieszanka jest zeskrobywana, a następnie transportowana do ula za pomocą koszyczka zlokalizowanego na tylnych odnóżach pszczoły.

Jaki jest skład propolisu pszczelego?

Każda próbka propolisu jest wyjątkowa i niepowtarzalna, a wszystko przez wciąż zmieniający się skład. Jego wygląd oraz ilość zawartych w nim substancji, a ostatecznie również i sam propolis i jego właściwości, zależą od rodzaju roślin, z jakich została pozyskana żywica. W procesie przetwarzania wosku i żywicy na kit pszczeli, kluczową rolę odgrywają enzymy znajdujące się w ślinie pszczół. To one wpływają na zmiany w składzie chemicznym ostatecznego produktu, który zostanie przez owady wykorzystany do zabezpieczenia ula.

Można jednak wskazać procentową zawartość poszczególnych substancji zawartych w kicie pszczelim. W surowym propolisie znajdują się głównie żywice (średnio około 50%), wosk pszczeli (średnio około 20%), olejki eteryczne (średnio około 10 %), domieszki mechaniczne (około 10%) oraz pyłek pszczeli (około 8%). To jednak nie wszystko, co może znaleźć się w propolisie. Dokładniejsze badania wskazują, że na jego podstawę składa się ponad 300 różnorodnych substancji aktywnych biologicznie, co pozwala na jego naprawdę szerokie zastosowanie. Poza wspomnianymi składnikami, jako istotne części składowe wymienia się też często: garbniki, witaminy i minerały, polisacharydy, olejki eteryczne i substancje lotne.

Propolis właściwości lecznicze

Swoje właściwości propolis zawdzięcza zawartości wielu biologicznie czynnym substancjom oraz witaminom z grupy B, a także witaminie A, C, D i E, kwasom fenolowym, terpenoidom i flawonoidom. Ponadto kit pszczeli zawiera szereg dobroczynnych minerałów, jak: żelazo, magnez, miedź, cynk, mangan, fosfor, selen i krzem. Ta imponująca lista jest dobrym wstępem do kolejnej długiej listy, tym razem prozdrowotnych właściwości, jakie wykazuje propolis.

Już w starożytności nazywany był z języka angielskiego bee glue, czyli kit pszczeli. Wykorzystywano go jako środek do opatrywania ran. Zauważono, że przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek i gojenie ran. Potwierdziły to współczesne badania naukowe. Propolis stosowany jest w leczeniu trudno gojących się ran, ropnego zapaleniu skóry,  owrzodzeń.

Szeroko stosowany jest w terapiach przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych: w ostrym nieżycie nosa, nawracających aftach, przewlekłym zapaleniu gardła i zapaleniu oskrzeli.

Wykazano, że ekstrakt etanolowy propolisu powoduje wyraźne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Stwierdzono także, jego wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu u pacjentów z hiperlipidemią. 

Ze względu na zawartość 6 steroidów i flawonoidów, propolis działa przeciwzapalnie. Przywraca równowagę pomiędzy uszkodzoną tkanką a samym układem odpornościowym. U podstaw działania przeciwzapalnego leżą cztery podwaliny. Chodzi o inhibowanie enzymu odpowiedzialnego za dokuczliwe obawy zapalenia. Propolis przynosi ulgę, uśmierzając ból i wpływając na zwiększenie odporności organizmu, usuwa wolne rodniki i hamuje syntezę tlenku azotu (NO).

Zawartość flawonoidów pozwala zastosować kit pszczeli również w profilaktyce układu krążenia. Propolis ma działanie przeciwutleniające, dlatego z jego pomocą można rozszerzać światło naczyń krwionośnych, zmniejszając tym samym szanse na zawał czy choroby serca. Można więc śmiało powiedzieć, że produkty zawierające pszczele dodatki działają jak eliksir przedłużający życie.

Działanie przeciwbakteryjne znalazło zastosowanie również w leczeniu schorzeń jamy ustnej, w której głównym problemem jest szybki przyrost patogenów oraz bakterii. Płyny z propolisem w składzie można używać do łagodzenia ran po zabiegach chirurgii stomatologicznej czy ze względu na chęć ograniczenia przyrostu płytki nazębnej. To również niezrównany środek w walce z nieprzyjemnym zapachem z ust, czyli halitozą. Coraz częściej bada się też możliwość zastosowania kitu pszczelego w leczeniu kanałowym zębów, a dotychczasowe wyniki badań są bardzo obiecujące.

Najciekawszym jest jednak fakt, że propolis ma właściwości przeciwrakowe. Dotychczas przebadano go w leczeniu nowotworu piersi, płuc oraz czerniaka. Udowodniono jego wpływ na hamowanie namnażania się komórek nowotworowych.

Propolis zastosowanie

Szeroko stosowany jest w branży farmaceutycznej. W sklepach można znaleźć całą masę suplementów diety bazujących na naturalnym kicie pszczelim oraz farmaceutyków, które posiadają go w swoim składzie. Dostępne w sklepach specyfiki to najczęściej preparaty wzmacniające odporność, rekomendowane szczególnie w okresie jesienno-zimowych zachorowań na grypy i przeziębienia. Równie popularna jest maść stosowana domiejscowo na rany, stany zapalne, ale też na trądzik, dziąsła czy hemoroidy. Preparaty te najczęściej występują w postaci wygodnych do zaaplikowania i odmierzenia kropli, tabletek i miękkich kapsułek oraz maści.

Drugą potężną branżą, korzystającą z jego niepowtarzalnych właściwości, jest kosmetologia i dermatologia. W tym wypadku propolis ma zastosowanie zewnętrzne na skórę. Wykazuje działanie nawilżające, wygładzające i łagodzące, dlatego wykorzystywany jest w leczeniu na przykład trądziku. Kit pszczeli jest też często dodawanym składnikiem do szamponów dedykowanych włosom suchym i pozbawionym blasku, a także kremów mocno natłuszczających, wytwarzających na powierzchni skóry warstwę ochronną. Skóra zniszczona, posiadająca mikrouszkodzenia dzięki właściwościom propolisu odzyskuje swój młodzieńczy, piękny wygląd, a niewielkie ranki regenerują się. Badania wykazały też związek między kitem pszczelim a wytwarzaniem włókien kolagenowych, odpowiedzialnych za młody i zdrowy wygląd skóry. Dodatkowo propolis pobudza krążenie krwi i przyspiesza metabolizm komórek, wpływając na jakość i wygląd skóry i cery.

Propolis dawkowanie

W przypadku suplementów diety zawierających propolis i działających pozytywnie m. in. na układ immunologiczny, zawsze należy czytać dokładnie etykiety i ulotki dołączone do konkretnego preparatu. Jeśli kupujesz naturalny propolis, możesz skorzystać też z uniwersalnych zasad dawkowania tego specyfiku. Produkt stosowany w postaci kropli wspomagająco w leczeniu przeziębienia i grypy to zazwyczaj 20-25 kropli trzy razy dziennie. Preparat można też rozpuścić w ¼ objętości szklanki i używać jako środek wspierający leczenie schorzeń żołądka oraz wątroby. Z kolei z 50 kropli na szklankę wody można przygotować skuteczną płukankę stosowaną powszechnie na ból gardła, przy zapaleniach w jamie ustnej, pleśniawkach oraz aftach. W przypadku maści należy zastosować się do ulotki i zaleceń lekarza bądź farmaceuty.

Propolis – skutki uboczne

Chociaż propolis jest znany medycynie ludowej od niepamiętnych czasów i stosowany bardzo powszechnie, również w jego przypadku można mówić o określonych przeciwwskazaniach co do stosowania. Na produkty zawierające substancje pochodzące od pszczół powinny uważać szczególnie osoby uczulone na miód i produkty produkowane na jego bazie. Poza silnymi alergiami, objawiającymi się między innymi zapaleniem spojówek, miejscowymi owrzodzeniami, pokrzywką, nudnościami i bólami głowy, propolis nie jest polecany również osobom cierpiących na choroby skórne, jak łojotok, łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry. Nalewka z propolisu, wytwarzana na bazie alkoholu, jest z kolei niezalecana dzieciom i kobietom ciężarnym.